Bu yazımızda sizlere,
Tez nedir? Bir tez hangi bölümlerden oluşur?
sorularına en kısa ve özet biçimde cevap vermeye çalışacağım.
Tez nedir sorusu ile başlayalım...
Tez, öncelikle biraz resmi bir bakış açısıyla tanımlanacak olursa yüksek lisans veya doktoradan mezun olabilmeniz için hazırlamanız gereken, belirli bir sürede bitirilebilen bir araştırmadır. Bu araştırma önceden belirlenmiş sınırlar veya çerçeve içerisindeki bir konuda, belli bir sistematik veya kalıplar içerisinde yapılmakta ve sonuç olarak ortaya; daha önceden yapılan araştırmaları değerlendiren, öğrencinin özgün yorumlarını ve katkılarını da kapsayan belli bir hacimde yazılı bir çalışma çıkmaktadır. Yapılan araştırma ve sonucunda ortaya çıkan bu çalışma bir jüri önünde savunulmakta ve kabul edildiğinde, tez adı ile kaynaklar arasındaki yerini almaktadır. Genel olarak resmi bir bakış açısıyla ve kitabi olarak tezin anlamı budur. Ancak aslında tez bundan çok daha fazlası anlamına gelmektedir.
Öncelikle tez, bilime yeni bir bilgi, somut bir bulgu veya önemli bir kanıt ile katkı sağlama anlamına gelmektedir. Yani siz tez hazırladığınızda insanlığın bilgi havuzuna yeni bir bilgi, somut bir bulgu veya önemli bir katkı eklemiş olursunuz. Örneğin, eğitim alanında bir çalışma yapar ve okullarda öğretim faaliyetlerinin daha kolay ve kalıcı yapılabilmesi için yeni bir yöntem tespit edersiniz. Bununla ilgili bulgularınızı sunarsınız ya da belirli bir sektördeki firmaların daha iyi performans sergilemesinin önünde yer alan bir sorunu tespit eder ve buna yönelik çözüm yolları önerirsiniz. Farklı bir örnek verecek olursak insanların veya toplumların daha mutlu olabilmelerini sağlamada etkisi olduğunu düşündüğünüz bir psikolojik etkenin rolünü deneysel olarak incelersiniz. Bununla ilgili sonuçlarınızı sunarsınız. Daha da çoğaltabileceğimiz, bütün bu örnekler ile siz aslında, insanlığın bilgi havuzuna önemli bir katkı yapmış olursunuz. Dolayısıyla tez, sadece belli bir süre içerisinde bitirilen, belli kuralları olan bir çalışma olarak görülmemelidir. Yapılanın aslında az önceki anlattıklarımız anlamına geldiği bilinmelidir.
Bu katkı sonrasında ikinci olarak, sizin yaptığınız katkı, sizden sonraki araştırmalar, sektör içindeki faaliyetler veya alandaki çalışmalar için önemli bir kaynak teşkil etmektedir. Yani siz yaptığınız katkı ile sizden sonra yapılacak çalışmalar için bir kaynak yani referans oluşturmuş olursunuz. Bu nedenle, tezin bu yönü de göz önünde bulundurulmalıdır.
Üçüncüsü, biraz farklı bir yönüne değinecek olursak, tez hazırlamak ile, insanlığın her alandaki gelişiminin devam edebilmesi için birilerinin yapması gereken bu görevi yapmış ve önemli bir görevi yerine getirmiş olursunuz. Çünkü her alandaki gelişmelerin sürekli olabilmesi için toplum içindeki birilerinin araştırma geliştirme faaliyetlerinde bulunması gerekmektedir. Dolayısıyla tez hazırlamak toplumsal olarak önemli bir görevin yerine getirilmesi anlamına gelmektedir. Bu anlam göz önünde bulundurularak tez bu bilinç ile hazırlanmalıdır.
Sonuç olarak, tezi, insanlığın gelişimini bir duvara benzetecek olursak, bu duvara koyulan yeni bir tuğla, üstüne koyulacak yeni tuğlaların altında bir destek ve bu görevi yerine getirmesi gereken birilerinin yerine bunu yapma faaliyeti olarak belirtmek yanlış olmayacaktır. Dolayısıyla tez hazırlamak, belli bir sürede bitirilecek, belli prosedürleri olan bir ödev çalışması olarak görülmemelidir.
Şimdi gelelim bir tez hangi bölümlerden oluşur? sorusunun cevabına...
Bu soruya maalesef tek bir cevap verebilmemiz mümkün değil. Öğrencinin sosyal bilimler, fen bilimleri, eğitim bilimleri, sağlık bilimleri gibi farklı alanına bağlı olarak bu sorunun cevabı değişiyor. Her alanın kendine göre belirlediği, zaman içerisinde teamül haline gelen kuralları var. Bundan dolayı en doğrusu öğrencinin kendi alanındaki, önceden yapılmış tezleri veya öğrencisi olduğu enstitünün tez yazım kılavuzunu incelemesidir. Ancak genel bir çerçeve çizebiliriz. Küçük bazı farklılıklar olsa da genel olarak çerçeve benzerdir. Öncelikle şöyle ifade edebiliriz: Her tezde bir giriş bölümü, bir ana bölüm ve bir sonuç bölümü olur. Bunlar alana bağlı olarak kendi içlerinde farklı bölümlere veya alt bölümlere ayrılabilirler. Ancak genel çerçevede, her tezde bir giriş bölümü, bir ana bölüm ve bir sonuç bölümü bulunmaktadır.
Farklı alanları inceleyecek olursak; Sosyal bilimler veya eğitim bilimleri alanında, eğitim görülen bölümlere göre farklılık göstermekle birlikte, genel olarak
GİRİŞ
KAVRAMSAL ÇERÇEVE / KURAMSAL ÇERÇEVE / KAVRAMSAL AÇIKLAMALAR / TEORİK ÇERÇEVE
YÖNTEM / YÖNTEM VE BULGULAR
BULGULAR
TARTIŞMA
SONUÇ VE ÖNERİLER
bölümlerini görüyoruz. Ya da giriş ve yöntem arasında çalışma içindeki konu başlıkları, doğrudan bölüm başlıkları olabiliyor. Örneğin, konumuz iş tatmini ve örgütsel bağlılık ile ilgiliyse iş tatmini bir bölüm, örgütsel bağlılık bir bölüm olabiliyor.
Fen bilimleri alanında, yine bölümlere göre farklılık göstermekle birlikte, genel olarak
GİRİŞ
TEMEL KAVRAMLAR / GENEL BİLGİLER / LİTERATÜR TARAMASI / ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR
YÖNTEM / MATERYAL VE YÖNTEM
BULGULAR / BULGULAR VE TARTIŞMA
TARTIŞMA
SONUÇLAR VE TARTIŞMA / SONUÇLAR VE ÖNERİLER
SONUÇ bölümlerini görüyoruz. Ya da giriş ve yöntem arasında çalışma içindeki konu başlıkları, doğrudan bölüm başlıkları olabiliyor.
Sağlık bilimleri alanında biraz farklı olarak
GİRİŞ
GENEL BİLGİLER
GEREÇ VE YÖNTEM
BULGULAR
TARTIŞMA / TARTIŞMA VE SONUÇLAR
SONUÇ VE ÖNERİLER
bölümlerini görüyoruz. Bu alanda, hazırlanan tezlerin hemen hepsinde girişin ardından genel bilgiler ile gereç ve yöntem bölümleri yer alıyor.
Böylece farklı alanlara da değinerek bir tez içinde hangi bölümler olur açıklamaya çalıştık. Bunlara ek olarak ayrıca şunu da belirtmeliyiz. Her tezde mutlaka bir özet, bu özetin ingilizcesi, içindekiler, kaynaklar ve ekler gibi bölümler olur. Nelerin olması gerektiğini öğrencisi olduğunuz enstitünün tez yazım kılavuzundan öğrenebilirsiniz.